Nin de arriba-abaixo, nin de abaixo-arriba

Portal de Economía Solidaria

Por @Ricardo_AMASTE. Publicado en ColaBoraBora

Este fin de semana [15 e 16 de xuño de 2012] estiven en Madrid (en moitos grandes e pequenos significativos lugares dispersos por Madrid), na Asemblea Estatal de REAS Rede de Redes (a Rede de Economía Alternativa e Solidaria). A verdade é que é un xute de enerxía atoparte con tanta xente de organizacións coas que compartes cousas, ideas, posicionamentos e que cada cal se dedica a cousas diferentes e complementarias. Cada vez veñen máis iniciativas que van collendo corpo e encarnan o espírito deste movemento, que o sábado alguén, cando iamos terminando e a calor e as horas de debate derivaban cara á metafísica, formulaba como unha galaxia en continua expansión (Que pensaría Punset da nosa Rede de Redes?).

De todo o debatido interésame centrarme nun tema que, no grupo de traballo no que eu participei, situábase coa cuestión “Equilibrio Arriba-Abaixo”, unha formulación xa conflitiva e que daba xogo para fincarlle o dente a unha das miñas cousas favoritas (por irresolta), como son os modelos organizativos. Un tema recorrente en todos os grupos, movementos, proxectos colectivos, redes nas que participamos. O tránsito dos vellos modelos a outros novos posibles de maneira sustentable e operativa; o cambio de estruturas, pero sobre todo de costumes; o debate sobre o aberto ou o pechado, o centralizado ou o distribuído; as distintas funcións e a (co)responsabilidade na súa execución; etc. Son cuestións que continuamente nos asaltan e ás que imos atopando pequenas solucións, ou cando menos, imos profundando nos problemas. Iso é así por exemplo: en todos os nosos debates sobre como abrir o modelo de gobernanza desta illa en Hondartzan; ten moito que ver coa posta en marcha de nodos locais autónomos pero interdependientes desde Goteo; é un dos nosos caballos de batalla, tanto como ámbito de estudo, como á hora de desenvolver a investigación colectiva ‘Empresas do Procomún’; e gústame moito como se aborda nun movemento social sen forma definida como é Deshazkundea, que vai definindo o seu propio modelo nun lento pero fructífero proceso horizontal e descentralizado.

E o caso de REAS e a súa Rede de Redes é moi interesante, porque é un modelo que funcionou e tróuxonos até aquí neste convulso cambio de milenio; porque se autoevalúa de maneira crítica e identifica as súas fallas para tratar de transformarse e seguir evolucionando; porque é unha rede composta por axentes moi comprometidos e militantes co social e coa xeración de economías alternativas; porque é bastante permeable a novos axentes diversos mantendo á vez criterios firmes; etc. Pero á vez, tendo identificados de maneira bastante clara os seus retos, parece coma se lle custase afrontalos de maneira resolutiva ao ritmo que marca a realidade, (des)aprendendo de como outros/as están a afrontar cuestións similares. Lanzo unha pregunta desde o atrevemento inxenuo e inconsciente de quen acaba de chegar a REAS: Cando imos ao 15M a dar charlas sobre economía solidaria, que é o que nós aprendemos de eles/as para trasladar ás nosas entidades e á Rede?

Quizá o principal sexa non caer na ansiedade nin nas urxencias. Se é certo que imos lento porque imos lonxe, encarnemos politicamente esa lentitude (intentémolo polo menos? eu non sei se podo, fracaso cada día). Pero para non ser conformistas e pensar que basta con minorar o paso, afrontemos outras cuestións que teñen que ver con por exemplo:

• A dispersión ou non explicitación clara de obxectivos comúns e estratexias para afrontarlos.
• A precariedade principalmente de tempo e diñeiro que nos colapsa, xunto á forma en que temos interiorizado o capitalismo e os seus modos de produción de valor(es).
• A desexable? vocación distribuída da Rede, que a nivel operativo móvese nun xogo de equilibrios entre o centralizado e descentralizado, o xeral, o territorial e o sectorial.

Pero volvamos ao modelo organizativo e as redes. Un interesante exercicio pode ser facer unha análise do tipo de redes existentes e ver a cal nos parecemos e a cal nos gustaría parecernos. Eu agora aquí non vou profundar na teoría de redes e na diferenza entre o centralizado, o descentralizado e o distribuído; pero deixo este debuxiño dos modelos descritos por Paul Baran e pásovos uns links interesantes da xente das Indias que trataron moito e ben estas cuestións. Para empezar, unhas definicións, despois unha historia ilustrada con debuxos de Carla Boserman e xa para mergullarse no tema, libro ‘El poder de las redes’ de David de Ugarte.

E volvamos sobre REAS e o seu modelo. Unha Rede de Redes que aglutina a redes territoriais e sectoriais a nivel estatal, compostas cada unha por entidades sen ánimo de lucro, de distinto tipo en canto a formas xurídicas e actividade, todas elas adscritas á ‘Carta de Principios de la Economía Solidaria’. Esta Rede de Redes dá preponderancia ás redes territoriais e sectoriais, e coordínase desde unha Xunta Directiva (composta por representantes das distintas redes), que conta co apoio na xestión cotiá da Secretaría Técnica e a nivel consultivo por un Grupo de Apoio. Ademais, o desenvolvemento das áreas de traballo estratéxicas, realízase desde Comisións de Traballo.

Trátase dun modelo operativo con carácter de coordinación e representación. E o reto, probablemente comeza sendo capaces de debuxar un novo modelo operativo, definir un organigrama e unha serie de protocolos de participación, que sirvan para acometer as distintas funcións da Rede de Redes, que podemos establecer en tres niveles:

• Traballo técnico-operativo.
• Comisións e liñas de traballo (estables).
• Proxectos concretos (temporais).

Baixo o meu punto de vista -e aquí comezo a aventurarme cunha proposta-, o modelo actual non facilita o fluxo relacional e operativo entre as entidades que compoñen a Rede, senón que articula as relacións a través das propias redes, subordínaas a estas. As entidades ocupan un lugar secundario na Rede de Redes e deste xeito, non só non se fomenta suficientemente a relación e o intercambio entre entidades para calquera fin -por exemplo profesional, social, afectivo-, senón que non se fomenta o posible traballo coordinado en-para REAS, en comisións e proxectos concretos, fortalecendo dese modo o tecido da propia Rede. E quizá aí estea a clave, en reactivar o papel protagonista de cada entidade, cos seus recursos, coñecementos e habilidades específicas, experiencias, relacións, que poder pór a disposición de REAS. Un gran potencial que actualmente non se aproveita nin pon en valor… E o que non se pon en valor tende a replegarse e corre o perigo de marchitarse.

Así, a proposta, partindo do que xa hai e o que somos, articúlase como unha especie de redes superpostas e interrelacionadas, como esas siluetas de mapas que tiñamos no colexio: un co mapa político, outro cos ríos, outro cos montes… Todos, funcionando por separado e sumándose nun único conxunto. En definitiva, a suma de:

• Unha rede descentralizada composta polas redes territoriais e sectoriais (como a actual cos axustes que sexan necesarios), de carácter máis institucional.
• E outra rede distribuída (P2P) composta polo conxunto de entidades, de carácter máis dinámico.
• Ambas as redes conectadas a través da Rede de Redes, que fai un papel de nodo distribuidor, con labores de coordinación, apoio, mediación e/ou acompañamento.

As entidades, conformando de modo consciente esta rede P2P (habería que desenvolver máis ferramentas de coñecemento, relación, comunicación e traballo compartido entre entidades dentro da Rede), tomarían un papel protagonista na Rede de Redes, probablemente desenvolverían un maior sentido de pertenza, máis militante e co-responsable, con maior capacidade de representación, non tanto de si mesmas, senón da propia Rede, cando sexa necesario, en temas e situacións específicas (unha representación que agora se articula principalmente a través da Xunta Directiva).

En definitiva, un modelo que pretende non ir nin de arriba-abaixo, nin de abaixo-arriba, senón que aspira a ser máis horizontal e dinámico, para aproveitar verdadeira e efectivamente na Rede todo o potencial cualitativo e cuantitativo das entidades que compoñen REAS.

E termino cunha invitación a seguir tirando do fío. Un link ao post do activista e investigador ecoloxista Florent Marcellesi no blog Participasión, titulado ‘Que é a horizontalidade nunha organización?’.

Fonte:www.colaborabora.org