Por que hai que construír espazos autónomos

Defendo desde moito tempo atrás a idea de que a construción de espazos de autonomía nos cales procedamos a aplicar regras do xogo diferentes das que se nos impoñen debe ser tarefa prioritaria para calquera movemento que poña mans na tarefa de contestar o capitalismo desde a dobre perspectiva da autoxestión e a desmercantilización.

Creo que a opción que me ocupa é tan necesaria como honrosa e posible. En último termo aséntase na convicción de que hai que empezar a construír, desde xa, a sociedade do mañá, co dobre propósito de saír con urxencia do capitalismo e de perfilar estruturas autoxestionadas desde abaixo, lonxe do traballo asalariado e da mercadoría. Paréceme, ademais, que eses espazos, que por lóxica teñen capacidade de atracción e de expansión, configuran un proxecto moito máis realista que o que preconiza desde sempre, agora coa boca pequena, a socialdemocracia ilustrada. Cando alguén me fala da necesidade de crear unha banca pública, véxome na obrigación de preguntarme canto tempo podemos agardar a que aquela se faga realidade, con máis motivo a proposta en cuestión ten por necesidade que pasar pola canle de partidos, parlamentos e institucións.

Agrego -aínda que creo que o engadido está de máis- que eses espazos de autonomía dos que falo non poden ser, de ningún xeito, instancias illadas que se acollan a un proxecto meramente individualista e particularista: a súa perspectiva ten que ser, por forza, a da autoxestión xeneralizada. Non só iso: o seu aprestamento non pode deixar de lado a contestación activa, frontal, do sistema. Non se esqueza que os que apostan por eses espazos as máis das veces preservaron formas de loita de fonda tradición e, lonxe do sindicalismo de pacto que se revela por todas partes, traballan en organizacións que estiveron de sempre nesa pelexa.

Certo é que o proxecto que agora defendo suscitou críticas que merecen tanta atención como réplica. Díxose, polo momento, e creo que contra toda razón, que se asenta nunha aceptación soterrada da orde capitalista. Sorprende que isto o digan os que decidiron asumir o camiño das dúas vías alternativas que se albiscan no mundo da esquerda: a parlamentario-legalista e a revolucionario-putschista. Se no primeiro caso a sorpresa éo por razóns obvias, no segundo remite a razóns que deben selo tamén, da man da sonora aceptación de todo o imaxinario do poder, da xerarquía, da vangarda e da substitución.

Non quero molestar a ninguén cando subliño que esas dúas vías presuntamente alternativas comparten demasiados elementos comúns. En ambas as dúas falta calquera reflexión seria sobre o poder e a alienación. En ambas as dúas elúdese a consideración do que o poder significa en todos os ámbitos: a familia, a escola, o traballo, a ciencia, a tecnoloxía, os sindicatos e os partidos. En ambas as dúas esquívanse as secuelas que acompañan ás sociedades complexas, á industrialización, á urbanización e á desruralización. En ambas as apréciase o que case sempre é unha aceptación calada dos mitos do crecemento, o consumo e a competitividade. En ambas as dúas barrúntase, en fin, o risco dunha absorción inminente por un sistema que nos feitos nunca se abandonou. Castoriadis falou respecto diso, decenios atrás, do “constante renacemento da realidade capitalista no seo do proletariado”.

Obrigado estou a apostilar que se a discusión que hoxe rescato é moi antiga, hoxe ten un relevo seica maior que o que lle correspondeu en calquera momento do pasado. Teno polo menos aos ollos dos que estimamos que o capitalismo entrou nunha fase de corrosión terminal que, mercé ao cambio climático, ao esgotamento das materias primas enerxéticas, á prosecución do espolio dos países do Sur, á desintegración de precarios colchóns sociais e ao despregamento desesperado dun novo e obsceno darwinismo social, coloca o colapso ao virar a esquina. Fronte a iso a resposta das dúas vías alternativas antes mencionadas antóllase infelizmente débil: se nuns casos pouco máis reclama que a defensa dos Estados do benestar e unha “saída social á crise” -ou, o que é o mesmo, un tan irreal como sórdido regreso a 2007-, noutros se asenta na ilusión de que unha vangarda autoproclamada, investida da autoridade que proporciona unha suposta ciencia social, debe decidir por todos ao amparo do seu designio de imitar fracasos como moitos dos rexistrados no século XX. Na súa falta, uns e outros promoven alegacións radicalmente anticapitalistas que non se preocupan de documentar como o proxecto correspondente levará a cabo. Ao final, e no mellor dos casos, tradúcense nunha activa e respectable loita no día a día que, con todo, ten consecuencias limitadas.

Ben sei que o horizonte da autonomía, da autoxestión e da desmercantilización non resolve maxicamente todos estes problemas. Limítome a certificar que nos achega a esa solución. Nin sequera creo que estea por detrás das demais aparentes opcións, o que fai a unha discusión mil veces mantida: a que nace da pregunta relativa a se somos tan inxenuos como para concluír que os nosos espazos autónomos non serán obxecto das iras represivas do capital e do Estado. Non o somos: simplemente limitámonos a preguntar cales son as defensas que, para os seus proxectos, desexan e están en condicións de despregar os nosos amigos que preconizan as vías parlamentario-legal e revolucionario-putschista, con máis motivo que, as cousas como van, intúese que non terán nada que defender. Seica son máis sólidas e cribles que as nosas? Ou será que, e permítaseme a maldade, os que se lancen á tarefa de reprimir os espazos autónomos serán ao cabo os amigos cos que hoxe debatemos?

Deixo para o final, en suma, unha disputa que non carece de interese: a de se o proxecto de autonomía e os outros dous que glosei aquí criticamente son incompatibles ou, pola contra, poden atopar un acomodo. Responderei de maneira tan rápida como interesada: se a consecuencia maior dese acomodo é permitir que moitas xentes se acheguen aos espazos liberados, benvinda sexa. Pero témome que falamos de proxectos que remiten a visións diametralmente distintas do que é a organización social e do que supón a emancipación. E véxome na obrigación de subliñar esa tara inxente que é que nas apostas da esquerda tradicional non haxa nada que cheire a autoxestión, e si se aprecie o cheiro, en cambio, de xerarquías, delegacións e reproducións cabais do mundo que aparentemente dicimos contestar. Aínda que ninguén ten algunha solución máxica para os problemas, cada vez estou máis convencido de que hai quen ten decidido asumir o camiño máis rápido e convincente.

Carlos Taibo é profesor de Ciencia Política na UAM.

Fonte: Portal de Economía Solidaria